Definicja oraz formy odpowiedzialnego inwestowania.
Odpowiedzialne inwestowanie jest pojęciem, które cały czas ewoluuje, w miarę tego jak zarówno tradycyjni, jak i nowi dostawcy usług finansowych, rozwijają nowe metody i podejścia do uwzględniania kwestii ochrony środowiska, odpowiedzialności społecznej i ładu korporacyjnego (Environmental, Social and Governance - ESG) w zarządzaniu funduszami.
Termin ‘odpowiedzialne inwestowanie’ jest często używany zamiennie z terminami ‘etyczne inwestowanie’, ‘zrównoważone inwestowanie’, ‘zielone inwestowanie’ lub ‘inwestowanie społecznie odpowiedzialne’. Definicji, które podejmują próbę uchwycenia tematu jest bardzo wiele, co już w pewnym sensie oddaje charakter SRI (Socially Responsible Investment, inwestowanie społecznie odpowiedzialne) – nie jest on łatwo definiowalny i nie da się go zaszufladkować w tradycyjnych pojęciach. Ale nawet jeśli używa się różnych terminów i definicji, dwa elementy pozostają stałe: długoterminowe budowanie wartości oraz oparcie na zasadach ESG.
Europejskie Forum ds. Zrównoważonego Inwestowania (EUROSIF) odpowiedzialne inwestowanie definiuje następująco: „Zrównoważone i odpowiedzialne inwestowanie jest ogólnym terminem obejmującym każdy typ procesu inwestycyjnego, który umożliwia połączenie finansowych celów inwestorów z ich troską o kwestie ochrony środowiska, społeczne i ładu korporacyjnego.”1
W związku z tym, że zasady CSR są różnorodne, złożone i raczej trudne do jednoznacznego zdefiniowania, także decyzje inwestycyjne oparte na SRI mogą przyjmować różne formy i koncentrować się na różnych sprawach. Decyzje te zwykle klasyfikowane są w trzech głównych strategiach2 , omawianych poniżej.
Inwestycje w odpowiedzialne spółki (Social Screening, Social Research). Screening oznacza selekcję akcji spółek, w celu wykluczenia tych, które nie spełniają określonych kryteriów inwestycyjnych, co czyni prostszym znalezienie tych, które mogą stanowić preferowaną inwestycję. W SRI, inwestorzy tworzą takie kryteria, które bazują na wartościach etycznych i społecznych. W momencie kiedy powstaje lista firm, które spełniają te standardy, inwestorzy mogą zwrócić się do tradycyjnych wskaźników, takich jak przychody i zyski, aktywa i pasywa, aby podjąć ostateczną decyzję. W ramach selekcji społecznej (social screening) wyróżniamy 2 typy selekcji: pozytywną i negatywną:3
- Selekcja pozytywna (positive screens) wyróżnia firmę na bazie jej praktyk, które w jakiś sposób są korzystne dla społeczeństwa, np. poprzez wrażliwość na ochronę środowiska lub wzorowe relacje z pracownikami, co szerzej zostanie opisane w podrozdziale 1.3.
- Selekcja negatywna (negative screens) eliminuje firmy, które nie spełniają kryteriów ESG, czyli np. zanieczyszczają środowisko czy też nie szanują pracowników, albo profil ich działalności jest uznawany jako społecznie szkodliwy. Najczęściej wyklucza się na tej podstawie firmy z branży tytoniowej, alkoholowej, zbrojeniowej, hazardowej i pornograficznej.4
Zaangażowanie akcjonariuszy (Shareholder Engagement, Shareholder Activism, Shareholder Advocacy).
Społecznie odpowiedzialni inwestorzy często nie ograniczają się do pasywnego podążania za działaniami firm, w które inwestują, ale również starają się zaangażować zarząd w kwestie, które uważają za istotne. Dlatego też ta strategia nie wyklucza inwestowania w spółki o niskich standardach ESG. Inwestorzy mogą kupić akcje problematycznych acz dobrze rokujących firm, aby jako współwłaściciele, często współpracujący z mediami, organizacjami pozarządowymi czy grupami ekologicznymi, mieć możliwość wpłynięcia na zachowanie korporacji i tworzenie długoterminowej wartości dla akcjonariuszy.
Pierwszym krokiem z reguły jest bezpośredni dialog z zarządem, którego celem jest zwrócenie uwagi na poprawienie standardów związanych z kwestiami ESG. Rozmowy często są poufne. Jeżeli jednak firma odmawia udziału w dyskusji lub rozmowy nie przynoszą żadnego efektu, inwestorzy SRI sięgają po inny środek – zgłoszenie uchwały pod głosowanie na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy (WZA; shareholder resolution). Towarzyszy temu akcja edukacyjna, w formie listów, ukazań prasowych, biuletynów, kierowana do akcjonariuszy, mająca ich skłonić do głosowania za uchwałą na WZA. Kiedy akcjonariat jest bardzo rozproszony, większość akcjonariuszy nie bierze udziału w WZA. Odpowiednio poinformowani, mogą jednak skorzystać z mechanizmu pełnomocnictw podczas głosowania (proxy voting), polegającemu na przekazaniu prawa do wykonania głosu z akcji, np. funduszowi wysuwającemu uchwałę zobowiązującą zarząd do ujawnienia wpływu, jaki firma ma na środowisko. Jeżeli akcja jest dodatkowo nagłośniona medialnie i wspierania przez organizacje pozarządowe, stanowi bardzo skuteczny środek nacisku na zarząd i często odnosi skutek jeszcze przed WZA.5
Inwestycje w społeczeństwo (Community Investing).
W tej strategii inwestycyjnej, fundusze są kierowane do firm lub instytucji przeprowadzających projekty nastawione na wprowadzanie pozytywnych zmian społecznych lub środowiskowych. Może się to odbywać na kilka różnych sposobów:6
- Inwestowanie w bankach rozwoju społecznego (Community Development Banks) lub spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Credit Unions), umożliwiających dostęp do tańszych pożyczek i kredytów osobom, które ze względu na niezbyt wysokie dochody nie mogą takowych uzyskać w bankach oraz dużą część zysku przeznaczających na wspieranie lokalnych społeczności. Certyfikaty depozytowe, rachunki bieżące i oszczędnościowe w tych instytucjach są prawdopodobnie najprostszym sposobem dla indywidualnych inwestorów na zaangażowanie w SRI.
- Mikrofinanse (Microfinance) polegają na zaopatrywaniu w usługi finansowe, takie jak niewielkie kredyty, nisko zarabiających ludzi z ubogich społeczeństw w celu przełamania bariery ubóstwa poprzez umożliwienie im otworzenia małej, własnej działalności gospodarczej. Zapoczątkowane w latach 70tych przez dr Mohammada Yunusa w Bangladeszu, szybko okazało się skutecznym narzędziem do walki z ubóstwem na całym świecie.
- Społeczny Venture Capital (Social Venture Capital, SVC) dotyczy zapewniania kapitału (kredytu lub kapitału własnego) przedsiębiorstwom we wczesnej fazie rozwoju, których modele biznesowe są kombinacją wypracowywania zysków finansowych i pozytywnego wpływu na społeczeństwo.
Historia odpowiedzialnego inwestowania.
Pomysł i praktyka odpowiedzialnego inwestowania ewoluowały przez lata w sposób, który może być zaklasyfikowany w pięć zasadniczych okresów. Każda faza tej ewolucji charakteryzuje się własnymi praktykami i sprawami. Każda nowa faza SRI stara się wcielić formy inwestowania obecne w poprzednich, konfrontując je równocześnie z nowymi strategiami.
Faza 1: Korzenie.
Najwcześniejsza faza odpowiedzialnego inwestowania, jeszcze przed tym, kiedy było ono znane jako odpowiedzialne inwestowanie, datuje się na wiek XVIII.1 W tym czasie instytucje religijne, takie jak Religijne Towarzystwo Przyjaciół (kwakrzy) czy Metodyści, były prekursorami dzisiejszej formy odpowiedzialnego inwestowania, w taki sposób, że wierzyli, że inwestowanie nie jest działaniem neutralnym, ale niesie za sobą wartości. Unikali oni ‘grzesznych’ firm, których produkty stały w sprzeczności z ich moralnymi przekonaniami. Tak zwane grzeszne akcje w głównej mierze były emitowane przez firmy z branż alkoholowej, tytoniowej, hazardowej i, w pewnych przypadkach, zbrojeniowej. Jednym z pierwszych funduszy powierniczych inwestujących odpowiedzialnie był Pioneer Fund, założony w USA w roku 1928.
Faza 2: Rozwój.
Drugą fazę datuje się od początku lat 70tych do późnych lat 80tych. Stanowi ona początek SRI we współczesnym rozumieniu tego pojęcia i jest uosabiana przez założony w USA w 1971 roku fundusz Pax World Fund.2
W Stanach Zjednoczonych wcielenie idei SRI wywodzi się częściowo z ruchów kontestacyjnych tych czasów. Wojna w Wietnamie i apartheid w RPA były dwoma kwestiami, które szczególnie napędzały rozwój SRI. Inne ruchy obywatelskie, związane z prawami obywatelskimi, wyzwoleniem kobiet i ochroną środowiska, zajęły się sprawami kluczowej wagi dla odpowiedzialnego inwestowania i stały się podstawą lobbowania w korporacjach na rzecz porzucenia praktyk postrzeganych jako nieetyczne.3 W tym czasie, Ralph Nader i Saul Alinsky, dwaj amerykańscy aktywiści, zaczęli używać prawa akcjonariuszy do pojawiania się na WZA i składania pod głosowanie uchwał, bezpośrednio zwracając uwagę zarządów spółek na kwestie społeczne i ochrony środowiska. Ta taktyka została wkrótce adoptowana przez ruch SRI i stała się kolejnym narzędziem odpowiedzialnego inwestora.
W latach 80tych SRI pojawiło się także w Europie. Powstały w 1984 roku fundusz powierniczy Friends Provident Stewardship Unit Trust był jednym z pierwszych etycznych funduszy w Wielkiej Brytanii i stał się prekursorem wielu podobnych funduszy. W tym czasie zostało też założone szereg eko-banków, takich jak Triodos Bank w Holandii.
Równocześnie powstawały też organizacje wspierające SRI, takie jak Międzywyznaniowe Centrum Odpowiedzialności Korporacyjnej (ICCR, 1971), pierwsze dwa Fora Społecznego Inwestowania (w USA w 1980 i w Wielkiej Brytanii w 1983), ale także pierwsze profesjonalne agencje ratingowe oceniające spółki pod względem SRI, takie jak KLD Research & Analytics (USA, 1988) czy EIRIS (Wielka Brytania, 1983).
Faza 3: Okres przejściowy.
We wczesnych latach 90tych, SRI zaczęło stopniowo przechodzić w mniej konfrontacyjną postać, z silnym wzrostem zainteresowania kwestią ochrony środowiska. W 1987 roku został opublikowany Raport Brundtland, który zdefiniował i podkreślił wagę koncepcji zrównoważonego rozwoju. Protokół o zmianach klimatycznych z Kioto ratyfikowano w 1997. Dla SRI oznaczało to narodziny tak zwanych ‘zielonych’ funduszy, szczególnie w Europie, mniej skoncentrowanych na negatywnej selekcji, a przykładających większą wagę do zidentyfikowania pozytywnych sektorów lub praktyk powiązanych z ochroną środowiska, takich jak odnawialna energia i czyste technologie. W tym okresie znacznie wzrosła liczba społecznych agencji ratingowych, został utworzony pierwszy indeks odpowiedzialnych spółek (Domini 400 Social Index, 1990), a firmy konsultingowe doradzające w zakresie CSR, takie jak SustainAbility, zaczęły dobrze prosperować.
Faza 4: Ekspansja.
Początek dwudziestego pierwszego wieku zwiastował punkt zwrotny dla SRI, zarówno w podejściu do niego, jak i jego wzroście. Czwarty okres charakteryzował się profesjonalizacją tego obszaru i rosnącym światowym zainteresowaniem tą praktyką. Odpowiedzialne inwestowanie zaczynało znajdować uznanie społeczności inwestorów głównego nurtu, zostawiając w tyle wizerunek aktywisty i stając się bardziej realną komercyjnie opcją.4 Ta ewolucja była ściśle powiązana z rosnącym znaczeniem społecznej odpowiedzialności biznesu i rosnącą dostępnością raportów społecznych, wypuszczanych przez firmy. Global Reporting Intiative, założona w 2000 roku, odegrała kluczową rolę w rosnącej akceptacji raportowania CSR przez firmy i rosnącej dokładności i wyrafinowania tych raportów. Od roku 2000, inwestorzy instytucjonalni zaczęli szerzej angażować się w SRI. Wzrost zainteresowania z ich strony częściowo był stymulowany przez rządy europejskie, zarówno na kontynentalnym, jak i narodowym poziomie. W szeregu europejskich państw ustawodawstwo i regulacje nałożyły na fundusze emerytalne obowiązek upubliczniania w jakim stopniu (jeśli w ogóle) biorą one pod uwagą kwestie społeczne, ochrony środowiska i ładu korporacyjnego w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Dodatkowo, w 2001 roku Norway Petroleum Fund przyjął szereg zasad SRI, zapoczątkowując ruch wśród głównych europejskich funduszy emerytalnych w stronę wcielania praktyk SRI.5 Zainteresowanie inwestorów instytucjonalnych tłumaczy pokaźny wzrost aktywów zarządzanych zgodnie z SRI w Europie w pierwszej dekadzie dwudziestego pierwszego wieku. Razem z rosnącym zainteresowaniem inwestorów instytucjonalnych rosła akceptacja dla pozytywnej selekcji spółek w oparciu o wyniki ESG.
Faza 5: Stawanie się praktyką inwestycyjną głównego nurtu.
Przed końcem pierwszej dekady dwudziestego pierwszego wieku SRI stanęło na rozdrożu. Jego rosnąca akceptacja wśród inwestorów instytucjonalnych zaznaczyła się poprzez takie wydarzenia jak wprowadzenie w 2006 roku przez ONZ Zasad Odpowiedzialnego Inwestowania (United Nations Principles for Responsible Investment, UN PRI). SRI wydawało się być przygotowanym na stanie się praktyką inwestycyjną głównego nurtu, mającą zastosowanie w różnych klasach aktywów.6
W tym samym czasie jednak, codzienne praktyki inwestycyjne głównego nurtu były wyraźnie coraz bardziej krótkoterminowe i ryzykowne, co unaoczniał dramatyczny wzrost funduszy hedgingowych i dużych firm private equity oraz rosnące zainteresowanie egzotycznymi instrumentami finansowymi, takimi jak kredytowe instrumenty pochodne czy CDSy (Credit Default Swap, instrument pochodny służący przenoszeniu ryzyka kredytowego), a co znalazło swój skutek w kryzysie finansowym.
Ostatni światowy kryzys finansowy miał znaczący wpływ na wszystkie sektory gospodarki. Jednakże, pomimo spowolnienia we wzroście gospodarczym podczas ostatnich dwóch lat, koncepcja SRI okazała się nadzwyczajnie odporna. W odpowiedzi na kryzys dokonano dużych strukturalnych przystosowań w sektorze finansowym, rewidując strategie i procesy, torując ścieżkę dla bardziej odpowiedzialnych form inwestowania. Ponadto sprawa wycieku ropy w Zatoce Meksykańskiej zwiększyła świadomość opinii publicznej, jak bardzo znaczące i długoterminowe konsekwencje ma lekceważenie ryzyka środowiskowego i społecznego. Faza, w której się znajdujemy ukazuje, że korzyści z odpowiedzialnego inwestowania stają się jaśniejsze właśnie w czasach kryzysu. W tym kontekście uzasadnione jest twierdzenie, że trend w stronę uznania SRI za strategię inwestowania głównego nurtu będzie kontynuowany.
Przypisy:
1 A.L. Domini; Socially responsible investing: Making a difference in making money; 2001.
2 J.R. Boatright; Finance Ethics. Critical Issues In Theory and Practice; 2010; s. 397.
3 C. Louch, S. Lydenberg; Socially responsible investment: Difference between Europe and United States; 2006; s.6.
4 F. Dejean, J.-P. Gond, B. Leca; Measuring the unmeasured: An institutional entrepreneur’s strategy in an emerging industry; Human Relations 57; 2004; s. 741–764.
5 J.R. Boatright; Finance Ethics. Critical Issues In Theory and Practice; 2010; s. 398.
6 Ibdem; s. 399.
Zasady ESG jako podstawa odpowiedzialnego inwestowania.
Pojęcie ESG rozwinęło się globalnie, aby opisać kwestie ochrony środowiska, społeczne oraz ładu korporacyjnego, które odpowiedzialni inwestorzy biorą pod uwagę przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych.
Konstruowanie narzędzi SRI wymaga tych samych standardów, jak przy tworzeniu tradycyjnego portfela inwestycyjnego, czyli stworzenia polityki inwestycyjnej, zdefiniowania krótko- i długo- terminowych celów, oceny tolerancji ryzyka i jasnego postawienia celów inwestycyjnych. Dla portfela SRI, po dokonaniu wstępnej analizy ekonomicznej, przy ustalaniu celów bierze się pod uwagę także kwestie ESG, które mają w długim okresie zminimalizować ryzyko i zapewnić budowanie wartości.
Na zasadach ESG opiera się pozytywna selekcja spółek. W odróżnieniu od selekcji negatywnej, wykluczającej z góry pewne branże, w selekcji pozytywnej żadna gałąź przemysłu nie jest całkowicie wyeliminowana. Wszystkie firmy są oceniane na bazie wskaźników zrównoważonego rozwoju i tylko najlepsze spółki z każdej gałęzi, pod kątem dobranych wskaźników, są uwzględniane przy tworzeniu portfela inwestycyjnego. Takie podejście promuje społeczne i finansowe wartości, a równocześnie skłania do rywalizacji wśród firm na bazie osiągania celów społecznych i związanych z ochroną środowiska oraz ładem korporacyjnym.
Każdy typ kategorii ESG charakteryzuje się unikalnym zestawem kryteriów, na których podstawie tworzy się portfel. Niektóre z tych kryteriów są publikowane i stosowane przez fundusze do decyzji we wszystkich portfelach, a w innych przypadkach, jak np. w inwestycjach private equity, kryteria mogą być ściśle związane z profilem i oczekiwaniami inwestora. Poniżej wyszczególnione zostały podstawowe kryteria z każdej dziedziny ESG.
Kryteria środowiskowe.
Kryteria środowiskowe mogą być sklasyfikowane w 3 grupach: eko-wydajność, wpływ na środowisko i zarządzanie środowiskowe.1
Eko-wydajność jest często opisywana przez liderów biznesu jako kreowanie większej wartości z mniejszym wpływem na środowisko albo robienie więcej przy mniejszym zużyciu zasobów. Eksperci akademiccy określają eko-wydajność jako syntezę wydajności ekonomicznej i ekologicznej, gdzie przedrostek eko oznacza równolegle ekonomię i ekologię.2
Kryteria wewnątrz tej kategorii mogą być skwantyfikowane i porównywane w czasie i wobec rynku poprzez odniesienie do czynników finansowych, takich jak sprzedaż czy produkcja. Do kryteriów tych zalicza się między innymi zużycie wody i energii, ilość śmieci wywożonych na wysypisko, zużycie materiałów z recyklingu czy też wykorzystanie energii alternatywnej i odnawialnej. Znaczenie ma także długość życia produktów i to czy mogą być one przetworzone po zużyciu. Bada się również długość szlaków transportowych podczas produkcji i dystrybucji i wiążącą się z tym emisję gazów cieplarnianych.
Kolejna kategoria bada wpływ firmy na ochronę środowiska naturalnego. Zawiera ona między innymi takie kryteria jak stopień zanieczyszczania wody, gleby, powietrza, a co za tym idzie wpływ na ubytek bioróżnorodności - zmniejszenie się populacji zwierząt i roślin. Bada się również czy działalność spółki nie niszczy naturalnych siedlisk i ważnych ekonomicznie zasobów naturalnych, takich jak lasy i łowiska.
Kryteria sklasyfikowane wokół zagadnienia zarządzania środowiskowego koncentrują się na zaangażowaniu firmy w kierowanie jej wpływem na środowisko i zobowiązaniami środowiskowymi. W skład tych kryteriów wchodzi między innymi wdrożenie silnych systemów zarządzania środowiskowego, które dokumentują procesy, zapisują wyniki i monitorują postępy. Systemy powinny być regularnie sprawdzane przez wewnętrznych oraz niezależnych audytorów środowiskowych. Nie bez znaczenia w ocenie spółki będą również oświadczenia menedżerów co do ich podejścia do spraw środowiskowych oraz przeprowadzanie szkoleń, rozwijających świadomość środowiskową wśród pracowników. Cenna w oczach odpowiedzialnych inwestorów jest także współpraca z organizacjami pozarządowymi, finansowanie skupionych na ochronie środowiska projektów i pochwały ze strony niezależnych instytucji, np. Corporate Knights i Innovest Strategic Value Advisors, które ogłaszają każdego roku na Światowym Forum Ekonomicznym w Davos listę 100 najbardziej zrównoważonych firm na świecie.3
Kryteria społeczne.
Kryteria społeczne także są zróżnicowane pod względem kwestii, na które inwestorzy zwracają uwagę. Mogą one być sklasyfikowane w dwóch głównych grupach: miejsce pracy i rozwój społeczny.
Kryteria związane z miejscem pracy zaczynają się od kwestii ogólnych, takich jak stosowanie się do międzynarodowych praw pracy (np. odnoszących się do pracy dzieci), sprawiedliwe traktowanie i brak dyskryminacji (co będzie się objawiać w awansowaniu kobiet na stanowiska wykonawcze czy też rozwijaniu różnorodności). Następnie uwzględniają też bardziej szczegółowe współczynniki wypadkowości przy pracy, zapewnienie godziwej płacy oraz poziom pozapłacowych świadczeń dla pracowników, takich jak elastyczny czas pracy albo promowanie zdrowego stylu życia poprzez fundowanie karnetów wstępu na siłownię.
Wiele portfeli SRI jest opartych na kryteriach związanych z rozwojem społecznym. Te kryteria bazują na koncepcji zrównoważonego rozwoju i przestrzegania praw człowieka. Zaliczmy do niech unikanie inwestowania w spółki działające w krajach z opresyjnymi reżimami, a wyszukiwanie takich, które prowadzą programy społeczne i inwestują na terenach rozwijających się, przyczyniając się do pomocy biednym społecznościom. Przykładowo będą to firmy farmaceutyczne, które wytwarzają przystępne cenowo leki i udostępniają je biednym ludziom w krajach, które cierpią z powodu chorób mało popularnych w krajach rozwiniętych.4
Kryteria ładu korporacyjnego.
Ład korporacyjny definiowany jest jako prawne, umowne i niekwestionowane ramy, które określają sprawowanie władzy w firmie, wpływają na podejmowanie decyzji i pozwalają akcjonariuszom wykonywać obowiązki, przy zapewnieniu, że wszystkie ich prawa i przywileje będą respektowane. Podobnie jak w przypadku kwestii środowiskowych i społecznych, ład korporacyjny jest ważny dla społecznie odpowiedzialnych inwestorów w ich analizach i wycenie spółek, w świetle ich osobistych perspektyw inwestycyjnych, celów i poziomów tolerancji ryzyka.
W związku z tym, podstawowym kryterium inwestowania według ładu korporacyjnego jest poziom praw akcjonariuszy i ich rzeczywiste zaangażowanie we wpływanie na decyzje zarządu związane ze zrównoważonym rozwojem. Odpowiedzialni inwestorzy biorą również pod uwagę samą strukturę zarządu, kwalifikacje jego członków oraz poziom ich wynagrodzeń i powiązania biznesowe z firmą. Bada się również obecność niezależnych komisji, zajmujących się raportowaniem finansowym i wynagrodzeniami zarządu, ale także komisji nadzorujących działania menedżerów w takich obszarach jak ład korporacyjny, fuzje i przejęcia, sprawy prawne i zarządzanie ryzykiem. Do kryteriów ładu korporacyjnego należy również przyjęcie kodeksu etycznego w spółce.5
Przypisy:
1 H.-G. Fung, S.A. Law, J. Yau; Socially Responsible Investment in a Global Environment; 2010; s. 31-35.
2 World Business Council for Sustainable Developement; Eco-efficiency. Creating more value with less impact; 2000; s. 11.
3 A. Bassenand, A.M. Kovács; Environmental, social, and corporate governance key performance indicators from a capital market perspective; Zeitschrift für Wirtschafts- und Unternehmensethik 9 (2); 2008; s. 182–192.
4 H.-G. Fung, S.A. Law, J. Yau; Socially Responsible Investment in a Global Environment; 2010; s. 34-35.
5 Ibdem; s. 16-17.
Powiązania między przestrzeganiem zasad ESG a wynikami finansowymi firmy.
Orędownicy SRI i zarządzający etycznymi funduszami opierają się na dwóch twierdzeniach: SRI może wpływać na zmianę polityki firm oraz stopy zwrotu z inwestycji w fundusze SRI nie różnią się od stóp zwrotu z inwestycji w tradycyjne fundusze w krótkim terminie, a w długim terminie stopy zwrotu z inwestycji SRI są wyższe. Wynika to z założenia, że będąc społecznie odpowiedzialną, firma uzyska wzrost wydajności produkcji, co będzie prowadziło do lepszych wyników finansowych, a co w końcu odbije się także na wyższych wskaźnikach ROA i ROE oraz wyższych cenach akcji. Z drugiej jednak strony, nowoczesna teoria portfelowa mówi, że portfele złożone z większej ilości spółek są bardziej zdywersyfikowane i obarczone mniejszym ryzykiem niż portfele z ograniczoną ilością spółek. Jako odpowiedź na tę teorię zwolennicy SRI twierdzą, że wykluczenie spółek nieodpowiedzialnych może zmniejszyć to ryzyko jeszcze bardziej. Na potwierdzenie tej teorii, Tabela 1. pokazuje, że usuniecie ze spektrum inwestycyjnego przez firmę ECPI, badającą rynek pod kątem ESG, pewnych firm, pozwoliło uchronić odpowiedzialnych inwestorów przed skutkami ich bankructwa w niedługim czasie po usunięciu.
Tabela 1. Przykłady wymiernych korzyści płynących ze stosowania SRI w procesach inwestycyjnych.
Źródło: TFI SKOK; prezentacja podczas Seminarium SRI; Uniwersytet Gdański 20.01.2011r.
Powiązania pomiędzy wynikami społecznymi (Corporate Social Performance, CSP), a wynikami finansowymi (Corporate Financial Performance, CFP) były przedmiotem dużej ilości badań już od lat 70tych. Jedną z ważniejszych prac była książka M.L. Pavy i J. Krausza (1995), w której analizują oni wyniki 21 badań z lat 1972-1992. 12 z nich wskazuje na lepsze wyniki inwestycji z kluczem społecznym, 8 mówi, że nie ma różnicy pomiędzy wynikami z portfela tradycyjnego i SRI, a tylko 1 sygnalizuje negatywny wpływ SRI.1
W innej, bardziej świeżej publikacji, UNEP wspólnie z Mercer (2007) zebrało wyniki 20 akademickich i brokerskich badań z początku XXI wieku, z których 10 pokazuje pozytywną relację między czynnikami ESG i wynikami finansowymi, 7 neutralną, a 3 negatywną.2
Jeszcze szersze spojrzenie zapewniło badanie 3 amerykańskich naukowców, którzy przeprowadzili meta-analizę 192 wyników w 167 badaniach, wykonywanych na przestrzeni 35 lat. Wg niej korelacja pomiędzy wskaźnikami społecznymi, a wskaźnikami finansowymi firmy istnieje, ale jest mała i wynosi średnio 13%.3
Najnowsza publikacja Thomson Reuters (2010) bada temat pod innym kątem i wskazuje na to, że liderzy ESG znacznie częściej publikują wyniki finansowe wyższe niż szacunki analityków, co pozwala sądzić, że czynniki ESG generują wartość dodaną, wymykającą się spod danych mierzonych tradycyjnymi sposobami, a co za tym idzie warto rozważać je także w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych.4
Z niedawnych publikacji na uwagę zasługuje także raport SAM (2010), współtwórcy amerykańskiego indeksu spółek odpowiedzialnych społecznie – Dow Jones Sustainability Index, z uwagi na szeroką bazę danych – 1200 przedsiębiorstw, badanych rokrocznie w latach 2001-2008 pod względem wyników społecznych i notowań giełdowych. Wyniki (patrz Wykres 1.) wskazują na wyraźną, wynoszącą średnio 1,5% rocznie, przewagę wyników portfela złożonego z liderów ESG nad wynikami portfela złożonego ze wszystkich przebadanych firm i na niemal analogiczne, 1,5% gorsze, wyniki portfela złożonego ze spółek niedomagających w kwestiach odpowiedzialnego biznesu.5
Wykres 1. Skumulowane wyniki portfeli w stosunku do benchmarku w %. Źródło: SAM; The Sustainability Yearbook 2010.
1 J. Krausz, M. L.Pava; Corporate Responsibility and Financial Performance: The Paradox of Social Cost; 1995.
2 The Asset Management Working Group of the United Nations Environment Programme Finance Initiative, Mercer; Demystifying Responsible Investment Performance. A review of key academic and broker research on ESG factors; 2007.
3 H.A. Elfenbein, J.D. Margolis, J.P. Walsh; Does it pay to be good? A meta-analysis and redirection of research on the relationship between corporate social and financial performance; 2007.
4 C. Greenwald; ESG and Earnings Performance; Thomson Reuters; 2010.
5 SAM, PricewaterhouseCoopers; The Sustainability Yearbook 2010; 2010.
Prognozy rozwoju oraz determinanty popytu na SRI.
W chwili obecnej SRI wchodzi w fazę dynamicznego rozwoju i już wkrótce ma szansę stać się strategią inwestowania głównego nurtu. Mówi o tym między innymi raport Robeco and Booz & Company, którego esencja przedstawiona jest na Wykresie 2. Jego autorzy prognozują, że wartość inwestycji społecznie odpowiedzialnych wzrośnie z 5 bln $ w 2007 roku do 26,5 bln $ w roku 2015 i będzie stanowić ponad 15% wszystkich zarządzanych na świecie aktywów finansowych. Największy udział w tym będą miały inwestycje w Europie, gdzie wg raportu wartość zarządzanych zgodnie ze standardami ESG aktywów wyniesie 14,2 bln $, a najszybciej wzrastały będą inwestycje SRI w Azji – w tempie ponad 150% rocznie.1
Wykres 2. Wzrost rynku odpowiedzialnych inwestycji (aktywa SRI jako procent wszystkich zarządzanych aktywów). Źródło: Robeco; Responsible Investing: A Paradigm Shift. From Niche to Mainstream.
Realność tej prognozy znajduje swoje potwierdzenie w kolejnych raportach, opublikowanych w 2010 roku przez Eurosif (Europejskie Forum ds. Zrównoważonego Inwestowania) oraz SIF (Forum Inwestycji Społecznych). Wg Eurosifu wartość inwestycji w oparciu o ESG wzrosła w Europie z 2,7 bln € w 2007 do 5 bln € w 2009, co oznacza wzrost o ok. 87%.2 W USA natomiast, wg SIF-u wzrost nie był tak pokaźny – w analogicznym okresie wyniósł ok. 13% (zmiana z 2,7 bln $ w 2007 do 3,1 bln $ w 2009).3 Gdy połączy się to z tempem wzrostu wszystkich zarządzanych aktywów, które z powodu kryzysu nie przekroczyło 1%, można zaobserwować także dynamiczny wzrost udziału aktywów SRI w aktywach ogółem (10% udziału w Europie i 12,2% w USA). Z innych regionów, w których zaznacza się aktywność odpowiedzialnych inwestorów można wymienić Kanadę, Australię i Japonię. Światowy rynek inwestycji SRI jest szacowany na prawie 7,6 bln € (Tabela 2.).
Tabela 2. Inwestycje SRI na świecie. Źródło: Eurosif; European SRI Study 2010.
Innym czynnikiem świadczącym o dynamicznym wzroście zainteresowania inwestorów tematyką SRI, jest liczba sygnatariuszy programu UN PRI – Zasad Odpowiedzialnego Inwestowania Narodów Zjednoczonych. Program ten zostanie szerzej omówiony w następnym rozdziale.
Dynamiczny rozwój, aby był stały, musi mieć solidne podstawy. W swoim ostatnim raporcie Eurosif opublikował wyniki badań wśród inwestorów SRI nad czynnikami wzrostu SRI. Są one przedstawione w Tabeli 3. Wynika z nich, że inwestorzy uważają popyt ze strony inwestorów instytucjonalnych za główny czynnik wzrostu SRI w następnych 3 latach. Patrząc na dynamicznie rosnącą liczbę sygnatariuszy zasad PRI, daje to dobre perspektywy. Drugim w kolejności czynnikiem wzrostu są inicjatywy międzynarodowe, takie jak właśnie UN PRI, powiązana z tym inicjatywa Clearinghouse czy wprowadzane regulacje prawne. Trzeci czynnik – presja zewnętrzna – zawiera w sobie rolę mediów, ujawniających nieodpowiedzialne zachowania czy działalność NGO, naciskających na zmiany w firmach. Dopiero na 4 miejscu wymieniany jest popyt ze strony inwestorów indywidualnych, aczkolwiek on także będzie rosnąć z powodu malejącego zaufania do tradycyjnych instytucji finansowych oraz zwiększonego zainteresowania ze strony najbogatszych jednostek (High Net Worth Individuals). Rola tych czynników zostanie szczegółowo omówiona w kolejnych podrozdziałach.
