Raportowanie ESG
Raportowanie ESG w Unii Europejskiej
Unia Europejska oraz państwa członkowskie odgrywają szczególną rolę w zakresie poprawy transparentności funkcjonowania rynku wewnętrznego. Kierunek działań wytycza tutaj przyjęta w 2010 roku strategia Europa 2020.1 Jednym z 3 filarów strategii, będącej długookresowym programem rozwoju społeczno-gospodarczego Unii Europejskiej, jest zrównoważony rozwój, który należy rozumieć jako „budowanie zrównoważonej i konkurencyjnej gospodarki, efektywnie korzystającej z zasobów, wykorzystując do tego pierwszoplanową pozycję Europy w wyścigu do nowych procesów i technologii, (…) a także wzmacniając przewagę konkurencyjną europejskiego biznesu.”
Ponadto strategia wytycza unijne cele służące zapewnieniu zrównoważonego rozwoju:
- Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20 proc. do 2020 r., w stosunku do poziomu z 1990 r.
- Zwiększenie do 20 proc. udziału energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym zużyciu energii.
- Dążenie do zwiększenia efektywności wykorzystania energii o 20 proc.
W obszarze biznesowym Unia Europejska wspiera rozwój idei CSR, jako konkretnego zobowiązania biznesu do budowania zrównoważonego rozwoju. Dlatego 25 października 2011 roku Komisja Europejska opublikowała odnowiona strategię w zakresie CSR2. Komisja stwierdza w dokumencie, że aby całościowo wypełnić swoją odpowiedzialność społeczną, przedsiębiorstwa „powinny wprowadzić proces integracji kwestii społecznych, środowiskowych, etycznych i z zakresu praw człowieka w ich działalności gospodarczej i strategii, przy ścisłej współpracy z zainteresowanymi stronami”. Nowa strategia przedstawia propozycję działań na okres 2011 - 2014, obejmującą 8 obszarów. Jednym z nich jest poprawa ujawniania danych społecznych i środowiskowych. Komunikat potwierdza zamiar Komisji przedstawienia nowego wniosku legislacyjnego w tej sprawie.
Będzie to kontynuacja wcześniej zainicjowanych działań. W 2003 roku tzw. Dyrektywa Modernizacji Rachunkowości wprowadziła wymóg ujawniania przez europejskie przedsiębiorstwa informacji pozafinansowych w sprawozdaniach rocznych i skonsolidowanych, o ile jest to niezbędne do zrozumienia rozwoju, wyników lub sytuacji firmy. Sprawozdania te powinny odnosić się do kwestii ochrony środowiska i spraw pracowniczych oraz, w razie potrzeby, do kluczowych wskaźników efektywności (ang. Key Performance Indicators, KPI). W Dyrektywie czytamy, że państwa członkowskie mogą zwolnić małe i średnie przedsiębiorstwa z tego obowiązku. Kolejna zmiana dyrektyw dotyczących rachunkowości wprowadziła obowiązek włączenia przez spółki giełdowe do raportów rocznych kwestii ładu korporacyjnego. Do listopada 2009 r. wszystkie państwa członkowskie wdrożyły Dyrektywę Modernizacji Rachunkowości i większość z nich wdrożyło również Dyrektywę 2006/46/WE do prawa krajowego. Dyrektywa Modernizacji Rachunkowości nie określa żadnych wymagań w odniesieniu do rodzaju wskaźników zawartych w raporcie rocznym. Jednak rządy poszczególnych państw członkowskich podjęły inicjatywy, w porozumieniu z zainteresowanymi stronami, w celu zapewnienia firmom szczegółowych wytycznych w tym zakresie.
1 Komisja Europejska; KOM(2010) 2020 wersja ostateczna; Bruksela; 03.03.2010.
2 Komisja Europejska; KOM(2011) 681 wersja ostateczna; Bruksela; 25.10.2011.
3 Parlament Europejski i Rada; Dyrektywa 2003/51/WE z dnia 18 czerwca 2003 r.; Dz. Urz. WE L 178 z 17.07.2003.
4 Parlament Europejski i Rada; Dyrektywa 2006/46/WE z dnia 14 czerwca 2006 r.; Dz. Urz. WE L 224/1 z 16.08.2006.
Regulacje w poszczególnych krajach Unii Europejskiej
Regulacji dotyczących raportowania danych pozafinansowych w systemach legislacyjnych poszczególnych krajów, jak wyliczają autorzy raportu „Carrots and Sticks – Promoting Transparency and Sustainability”1, opracowanego przez KPMG, UNEP, GRI i UCGA jest około 140. Raport przedstawia wyniki analizy prawodawstwa przeprowadzonej w 30 krajach, w tym 16 krajach Unii Europejskiej. Około dwie trzecie zidentyfikowanych regulacji jest obowiązkowych.
Wśród krajów, w których regulacje są najsilniejsze, wyróżniają się Francja, Wielka Brytania, Szwecja, Dania i Hiszpania.
Francja
Francja była pierwszym krajem, który zobowiązał spółki publiczne do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju. W latach 70tych wszystkie firmy, zatrudniające powyżej 300 pracowników, musiały publikować przegląd społeczny (fr. bilan social), zawierający ponad 100 wskaźników. W omawianym obszarze, istotnym aktem prawnym była następnie Ustawa o nowych regulacjach gospodarczych (fr. La loi relative aux nouvelles régulations économiques) z 2001 roku, która nałożyła na firmy obowiązek raportowania wpływu środowiskowego i społecznego. Jej zakres rozszerzają ustawy Grenelle 1 (z 2009 roku) i Grenelle 2 (z 2010 roku), które zobowiązują firmy zatrudniające powyżej 500 pracowników do opracowywania raportu społeczno-środowiskowego, z uwzględnieniem 40 wskaźników, wzorowanych na wskaźnikach GRI. Wadą tych regulacji jest brak instrumentów weryfikujących, co uniemożliwia efektywne ich egzekwowanie.2
Wielka Brytania
Wielka Brytania natomiast jako jedna z pierwszych krajów wdrożyła wspomnianą wcześniej Dyrektywę Modernizacji Rachunkowości do prawodawstwa krajowego i w Ustawie o przedsiębiorstwach (ang. Companies Act) z 2006 roku zobowiązała wszystkie przedsiębiorstwa państwowe i prywatne, z wyjątkiem małych, do publikowania Sprawozdania z działalności gospodarczej (ang. Business Review), jako części rocznego sprawozdania zarządu, w którym zawarte mają być kwestie środowiskowe, pracownicze, społeczne i dotyczące znaczących transakcji i umów handlowych, w zakresie niezbędnym do zrozumienia istoty działalności firmy.3
Szwecja
W 2007 roku szwedzkie Ministerstwo Przedsiębiorstw, Energii i Komunikacji opublikowało „Wytyczne zewnętrznego raportowania przez przedsiębiorstwa państwowe”4. Zgodnie z wytycznymi, które weszły w życie z początkiem roku 2008, przedsiębiorstwa państwowe są zobowiązane przedstawiać raporty zrównoważonego rozwoju zgodnie ze standardami Global Reporting Initiative (GRI). Dla zapewnienia wysokiej jakości raportów wprowadzono zapis o konieczności niezależnego sprawdzania oraz publikacji tych raportów w tym samym czasie, co sprawozdań rocznych.
We wrześniu 2010 r. Uniwersytet w Uppsali opublikował raport z badania wpływu wprowadzenia obowiązku raportowania ESG w przedsiębiorstwach państwowych na działania tych firm w zakresie zrównoważonego rozwoju.5
W 2010 roku Szwecja miała 57 w pełni lub częściowo państwowych przedsiębiorstw, jednak kilka z nich zostało wykluczonych z badania, z powodu tego, że były zbyt małe, lub w procesie likwidacji. Kwestionariusze zostały wysłane do 49 firm, odsetek odpowiedzi wyniósł 76%. W zasadzie wszystkie firmy państwowe opublikowały raport ESG w 2009 roku zgodnie z wytycznymi GRI.
Raport z badań pokazuje, że obowiązek raportowania doprowadził do:
- zwiększenia świadomości zaangażowania w kwestie zrównoważonego rozwoju,
- bardziej uporządkowanej pracy i bardziej efektywnych procesów,
- nadanie większego priorytetu kwestiom zrównoważonego rozwoju przez zarządy i rady nadzorcze.
Wprowadzenie nowych wytycznych wpłynęło na firmy w różnym stopniu. Firmy, które nie miały wcześniejszych doświadczeń w raportowaniu ESG (65%) przeszły szerszy procesu zmian niż te, które aspekty zrównoważonego rozwoju raportowały już wcześniej.
W raporcie stwierdzono, że wytyczne GRI w wielu przypadkach ułatwiły firmom zdefiniowanie procesów zrównoważonego rozwoju i odpowiedzialności społecznej oraz przyczyniły się do poprawy procedur raportowania elementów zrównoważonego rozwoju.
Dania
W Danii natomiast od początku 2009 obowiązuje zmieniona „Ustawa o Sprawozdaniach Finansowych”, która wymaga raportowania kwestii środowiskowych oraz związanych z kapitałem intelektualnym w sprawozdaniach zarządu. W artykule 99a tej ustawy rząd duński zobowiązał 1100 największych przedsiębiorstw, spółek giełdowych i państwowych, do składania sprawozdań na temat społecznej odpowiedzialności w raportach rocznych, lub wyjaśnienia dlaczego powstrzymują się od takiego raportowania.6
Raport „Corporate Social Responsibility and Reporting in Denmark”7wskazuje istotne skutki wprowadzenia wymagań prawnych w obszarze raportowania ESG. Autorzy raportu zwracają uwagę na fakt, że regulacje wpłynęły na uwzględnianie kwestii ESG w raportach rocznych spółek oraz publikowanie osobnych raportów odpowiedzialności społecznej. Tego typu raporty były nowością dla 43% firm. Regulacje podniosły również liczbę firm realizujących działania CSR w sposób strategiczny. Twórcy raportu zaznaczają, że duńskie firmy szczególnie doceniają elastyczność normy prawnej, pozwalającą na indywidualne dostosowanie formy i zakresu raportowania do kontekstu biznesowego. Takie rozwiązanie ma także negatywny skutek, w postaci niewielkiej liczby raportów publikowanych wg międzynarodowych standardów.
Hiszpania
Począwszy od 2012 roku także w Hiszpanii przedsiębiorstwa państwowe będą zobowiązane do sporządzenia raportów zrównoważonego rozwoju, zgodnie z Ustawą 2/2011 z dnia 4 marca 2011 r. o Zrównoważonej Gospodarce. Przepisy wymagają sporządzania raportu ESG przez firmy zatrudniające ponad 1000 pracowników i powiadamiania o tym Rady Społecznej Odpowiedzialności Biznesu działającej przy Ministerstwie Pracy i Imigracji.
Ustawa zaleca również:
- monitorowanie wpływu środowiskowego w całym cyklu życia produktu lub usługi,
- raportowanie działań prowadzonych w zakresie oszczędności zużycia energii i wody w siedzibach,
- wykazanie posiadania strategii działań CSR wzmacniających działania przedsiębiorstwa; strategia taka powinna posiadać odpowiednie wskaźniki pozwalające na mierzenie planowanych aktywności.
Główne obszary CSR, jakie należy wg ustawy wdrażać i raportować to:
- przejrzystość w zarządzaniu,
- ład korporacyjny,
- zaangażowanie w rozwiązywanie lokalnych problemów społecznych i środowiskowych,
- przestrzeganie praw człowieka,
- działania w zakresie pracodawca – pracownik,
- promocja zaangażowania kobiet,
- działania w zakresie równości szans kobiet i mężczyzn,
- powszechna dostępność pracy dla osób niepełnosprawnych,
- aktywność w obszarze promocji zrównoważonej konsumpcji.8
1 GRI, KPMG, UCGA, UNEP; Carrots and Sticks – Promoting Transparency and Sustainability; 2010.
2 Katelijne van Wensen, Wijnand Broer MSc, Johanna Klein MSc, Jutta Knopf PhD; The state of play in sustainability reporting in the European Union; European Union, 2011.
3 Ibdem.
4 Ministry of Enterprise, Energy and Communications; Guidelines for external reporting by state-owned companies; 11.2007.
5 Tommy Borglund, Magnus Frostensonand, Karolina Windell; Increasing responsibility through transparency? A study of the consequences of new guidelines for sustainability reporting by Swedish state-owned companies; 09.2010.
6 Danish Commerce and Companies Agency; Reporting on corporate social responsibility – an introduction for supervisory and executive boards; 2009.
7 Danish Commerce and Companies Agency; Corporate Social Responsibility and Reporting in Denmark – Impact of the legal requirement for reporting on CSR in the Danish Financial Statements Act; 08.2011.
8 Boletín Oficial del Estado; Ley 2/2011, de 4 de marzo, de Economia Sostenible; 05.03.2011
Miękkie zachęty do raportowania
Często stosowaną przez rządy praktyką zachęcania firm do podnoszenia transparentności poprzez zwiększenie ilości i jakości ujawnianych danych pozafinansowych jest stosowanie miękkich zachęt zamiast konkretnych rozwiązań legislacyjnych. W pierwszej kolejności tworzone są zalecenia dla firm, bez podejmowania formalnych kroków prawnych, powodujących konieczności przechodzenia przez skomplikowane procedury legislacyjne. W tym przypadku miękkie rozwiązania torują drogę dla prawodawstwa.
Dla przykładu, rząd holenderski prowadzi „Benchmark Przejrzystości”, krajowy system, który porównuje i ocenia pod względem przejrzystości raporty zrównoważonego rozwoju, dobrowolnie uczestniczących w programie firm. Umożliwia on firmom i interesariuszom wgląd w treść raportów oraz porównanie względem krajowych i międzynarodowych firm z sektora, a także podpowiada firmom, jak mogą zwiększyć, względem najlepszych praktyk, zakres raportowania ESG.
Wytyczne i czynniki motywacyjne w zakresie podnoszenia poziomu raportowania danych pozafinansowych stosują nie tylko rządy. Istotna część istniejących dobrych praktyk i narzędzi jest sporządzana przez organizacje pozarządowe, stowarzyszenia branżowe lub inne instytucje prywatne.
Przykładami takich wytycznych mogą być „Program Raportowania RSE.COOP”, wydany przez CEPES, hiszpańską konfederację przedsiębiorczości lub „Wytyczne raportowania społecznego w sektorze finansowym”, opublikowane przez włoskie Stowarzyszenie Bankowości oraz Europejski Instytut Raportowania Społecznego. W dalszej części niniejszej analizy, zostaną przedstawione również działania Global Reporting Initiative oraz Międzynarodowego Komitetu Zintegrowanego Raportowania, mające obecnie największy wpływ na rozwój raportowania ESG.
Znaczenie raportowania ESG dla rynków finansowych
Ważnym czynnikiem, dla którego firmy, szczególnie spółki giełdowe, powinny raportować dane ESG, jest wzrost zainteresowania inwestorów kwestiami społecznie odpowiedzialnego inwestowania (ang. Socially Responsible Investment, SRI). Wg Europejskiego Forum ds. Zrównoważonego Inwestowania (ang. European Sustainable Investment Forum, Eurosif) „zrównoważone i odpowiedzialne inwestowanie jest ogólnym terminem obejmującym każdy typ procesu inwestycyjnego, który umożliwia połączenie finansowych celów inwestorów z ich troską o kwestie ochrony środowiska, społeczne i ładu korporacyjnego.”1
Na świecie można zaobserwować znaczny wzrost zainteresowania strategiami inwestycyjnymi opartymi na danych ESG. Inwestorzy coraz częściej sięgają do raportów ESG, jak również stosują selekcję etyczną podczas doboru spółek do portfela inwestycyjnego. W chwili obecnej SRI wchodzi w fazę dynamicznego rozwoju. Wg Eurosif wartość inwestycji w oparciu o ESG wzrosła w Europie z 2,7 bln € w 2007 do 5 bln € w 2009 roku, co oznacza wzrost o ok. 87%2 i czyni Europę liderem rynku odpowiedzialnych inwestycji. W Stanach Zjednoczonych natomiast, znajdujących się na drugiej pozycji, wg US SIF w analogicznym okresie wzrost wyniósł ok. 13% (zmiana z 2,7 bln $ w 2007 do 3,1 bln $ w 2009 roku).3
Innym czynnikiem, świadczącym o dynamicznym wzroście zainteresowania inwestorów tematyką SRI, jest liczba sygnatariuszy programu UN PRI – Zasad Odpowiedzialnego Inwestowania Organizacji Narodów Zjednoczonych (ang. United Nations Principles for Responsible Investment). Program został utworzony w 2006 roku, a jego sygnatariuszami są m. in. inwestorzy instytucjonalni, którzy w swoich politykach inwestycyjnych w szczególności zwracają uwagę na czynniki ESG.
Sygnatariusze zobowiązują się postępować zgodnie z 6 zasadami:
- Włączymy standardy ESG w procesy dokonywania analiz i podejmowania decyzji.
- Będziemy aktywnymi właścicielami i zastosujemy standardy ESG w naszej polityce i działaniach.
- Będziemy dążyli do należytego ujawniania standardów ESG przez firmy, w które inwestujemy.
- Będziemy promowali akceptację i wprowadzanie zasad w branży inwestycyjnej.
- Będziemy wspólnie pracować nad zwiększeniem skuteczności we wprowadzaniu niniejszych zasad.
- Będziemy każdorazowo raportować nasze działania i postępy we wprowadzaniu niniejszych zasad.
Liczba sygnatariuszy UN PRI wzrasta w tempie kilkudziesięciu procent rocznie, a obecnie wynosi już ponad 1000 inwestorów instytucjonalnych z całego świata4, wśród których znajdują się duże narodowe fundusze emerytalne, zobowiązane przez państwo do uwzględniania zasad ESG w procesach inwestycyjnych.
1 European Social Investment Forum; European SRI Study 2010; 2010.
2 Ibdem
3 Social Investment Forum Foundation; Report on Socially Responsible Investing Trends in the United States; 2010.
4 UN PRI; Signatories to the Principles for Responsible Investment; http://www.unpri.org/signatories/; dostęp: 15.06.2012.
Obowiązkowe regulacje w zakresie odpowiedzialnego inwestowania
Przykłady obowiązkowych regulacji po raz kolejny płyną z państw skandynawskich – Szwecji i Norwegii.
Rząd Szwecji już w 2001 roku wprowadził przepisy prawne związane z SRI w Narodowych Funduszach Emerytalnych (AP Fund). Fundusze te muszą brać pod uwagę kwestie etyczne i środowiskowe, z uwzględnianiem ogólnego celu wysokiego zwrotu z inwestycji. Fundusze AP przyjęły różne strategie, aby sprostać wymaganiom prawnym – niektóre skupiają się na kwestiach ładu korporacyjnego, inne wykluczają ze spektrum inwestycji firmy nie spełniające międzynarodowych standardów, takich jak np. Global Compact. Jeden z funduszy inwestuje w najlepsze pod względem standardów ESG firmy szwedzkie. Fundusze AP1, AP2, AP3, AP4 oraz AP7 są sygnatariuszami UN PRI.
Kryteria pozafinansowe są również brane pod uwagę w norweskim narodowym funduszu emerytalnym (Government Pension Fund Global, GPFG), największym funduszu emerytalnym na świecie, o wartości rynkowej 3 055 miliardów koron norweskich (ok. 530mld $)1. Zalecenia dotyczące etyki zarządzania funduszem GPFG, wprowadzone zostały w 2004 roku przez norweskie Ministerstwo Finansów. GPFG do tej pory już kilka razy wykluczał z portfela spółki związane z produkcją broni, branżą tytoniową oraz spółki o niskich standardach związanych z ochroną środowiska i prawami człowieka.
1 Government Pension Fund Global; Third Quarter 2011; http://www.nbim.no/Global/Reports/2011/Q3/2011_3Q_web.pdf; dostęp: 16.11.2011.
Trendy rynkowe w obszarze raportowania ESG
W 1992 roku, liczba pozafinansowych raportów na całym świecie nie przekraczała 50. Od tego czasu dużo się zmieniło (patrz: Wykres 2.). W bazie organizacji CorporateRegister.com, zbierającej raporty ESG, znajduje się obecnie prawie 41 tys. raportów, pochodzących od ponad 9000 różnych firm ze 165 krajów. Najwięcej publikują firmy działające w Wielkiej Brytanii – liczba opublikowanych przez nie raportów to prawie 5 tys.1
Wykres 1. Liczba raportów ESG na świecie. Źródło: CorporateRegister.com.
Co więcej, kwestie ESG uwzględnia w swoich raportach rocznych 97% firm należących do indeksu FTSE 100, skupiającego największe brytyjskie spółki.2 Natomiast w Stanach Zjednoczonych, które zajmują drugie miejsce pod względem liczby raportów, 81% firm z indeksów należących do rodziny S&P zamieszcza na swoich stronach internetowych informacje dotyczące CSR.3
Jednak w porównaniu do 82 000 międzynarodowych korporacji działających na całym świecie4, liczba firm publikujących raporty zrównoważonego rozwoju jest wciąż stosunkowo niewielka. Wzrost liczby raportujących firm jest silny w takich obszarach jak przemysł chemiczny, naftowy, gazowy, górniczy, papierniczy, drzewny, jak i w sektorze finansowym, gdzie ważną rolę odgrywają Zasady Równikowe (ang. Equator Principles, EPs) i UN PRI. W pozostałych sektorach, np. w sektorze usług, raportowanie ESG wciąż jest dość słabo rozwinięte.
1 CorporateRegister.com; Stats; http://www.corporateregister.com/stats/; dostęp: 15.06.2012.
2 Black Sun Plc; Telling the Story; 2011.
3 Craib Design & Communications, PricewaterhouseCoopers LLP; CSR Trends 2010; 2010.
4 UNCTAD; World Investment Report; 2009.
Korzyści z raportowania
Firmy i ich interesariusze identyfikują szereg korzyści, wynikających z praktyki raportowania danych ESG. Według badania „Readers & Reporters Survey 2010”1 do głównych powodów, dla których firmy powinny raportować kwestie ESG, należą:
- rozliczenie działalności i wyników w zakresie zrównoważonego rozwoju
- usprawnienie procesów wewnętrznych, w celu zwiększenia wydajności
- współdziałanie z interesariuszami w zakresie zrównoważonego rozwoju, aby móc sprostać ich oczekiwaniom
- zaprezentowanie zarządzania efektywnością zrównoważonego rozwoju
- promowanie osiągnięć firmy w zakresie zrównoważonego rozwoju wśród interesariuszy.
1 FSC, KPMG, SustainAbility; Reporting Change: Readers & Reporters Survey 2010; 2010.
Raportowanie wg GRI
Obecnie, wśród międzynarodowych standardów dotyczących raportowania ESG, wytyczne organizacji Global Reporting Initiative są uznawane za najbardziej wszechstronne. Przedstawiają one reguły i wskaźniki, pozwalające na stworzenie efektywnego systemu zbierania i zarządzania danymi pozafinansowymi, które potem mogą być publikowane, zarówno w osobnych raportach CSR, jak i w raportach zintegrowanych. Są narzędziem tworzenia raportów, pozwalającym na porównanie do bezpośrednich konkurentów w branży oraz do innych przedsiębiorstw na rynku, a także na monitorowanie postępów przedsiębiorstwa w zakresie zrównoważonego rozwoju na przestrzeni kolejnych lat. W 2010 roku już prawie 40% wszystkich raportów społecznych na świecie opracowanych zostało zgodnie z wytycznymi GRI (patrz Wykres 3.).
Wykres 2. Udział raportów wg standardów GRI we wszystkich raportach publikowanych na świecie. Źródło: CorporateRegister.com.
Wiele z międzynarodowych instrumentów, promujących CSR oraz raportowanie ESG, odnosi się bezpośrednio do wytycznych GRI. Dla przykładu, sygnatariusze Zasad Odpowiedzialnego Inwestowania ONZ zobowiązują się dążyć do odpowiedniego ujawniania kwestii ESG przez podmioty, w które inwestują. Zasada 3. podpisywana przez sygnatariuszy wskazuje na wytyczne GRI, które pozwalają ujednolicić treść sprawozdań.
W 2007 r. Inicjatywa ONZ Global Compact dotycząca zagadnień związanych z odpowiedzialnym biznesem opublikowała dokument instruujący, jak korzystać z wytycznych GRI przy opracowywaniu dokumentu „Communication on Progress”, który uczestnicy inicjatywy są zobowiązani raz w roku publikować.
Warto zauważyć, że w przyjętej w listopadzie 2010 roku normie ISO 26 000 także podkreślono znaczenia raportowania kwestii ESG. Norma jest w pełni spójna ze standardami GRI, co potwierdza wydany przez GRI oraz Międzynarodowy Komitet Normalizacyjny dokument, wyjaśniający powiązania między ISO 26000 i GRI.
Raport wg standardów GRI opublikowało już ponad 4 tys. organizacji na całym świecie. W 2011 roku powstało prawie 2,5 tys. raportów wg standardów GRI (patrz: Wykres 4.). Zaledwie 12 z nich pochodziło z Polski.1
Wykres 3. Liczba raportów wg standardów GRI na świecie. Źródło: Global Reporting Initiative.
1 Global Reporting Initiative; GRI Reports List; http://www.globalreporting.org/ReportServices/GRIReportsList/; dostęp: 26.10.2011.
Raportowanie zintegrowane
W ciągu ostatnich 20 lat raportowanie kwestii pozafinansowych ewoluowało od raportów skupiających się na jednym obszarze, którym była głównie ochrona środowiska, do wielowymiarowych raportów ESG. Obecnie, trend kompleksowego raportowania kwestii pozafinansowych jest kontynuowany w kierunku raportowania zintegrowanego. Polega on na łączeniu danych finansowych z informacjami ESG w jednym raporcie rocznym. Ten trend może być reakcją na ostatnie wydarzenia w światowej gospodarce i ma pomóc w uniknięciu nowych kryzysów oraz skandali finansowych.
W statystykach trend nie jest jeszcze widoczny – w 2011 roku liczba zintegrowanych raportów na świecie przekroczyła 350 (patrz: Wykres 5.), ale prowadzona jest gorąca debata nad przyszłością raportowania ESG, właśnie w kontekście raportowania zintegrowanego. Pierwszą firmą w Polsce, która opublikowała zintegrowany raport roczny za rok 2010, jest Grupa LOTOS.
Wykres 4. Liczba raportów zintegrowanych na świecie. Źródło: CorporateRegister.com
Ważną nową inicjatywą, która pomaga w rozwoju tego trendu, jest ustanowiony w sierpniu 2010 roku Międzynarodowy Komitet Zintegrowanego Raportowania (International Integrated Reporting Committee; IIRC). IIRC składa się z inwestorów, głównych instytucji ustalających standardy raportowania finansowego i ESG, firm, przedstawicieli ONZ oraz przedstawicieli społeczeństwa i dąży do stworzenia globalnych ram dla zintegrowanego raportowania. Celem IIRC jest stworzenie akceptowanej na całym świecie konstrukcji do publikowania informacji finansowych, środowiskowych, społecznych i obszaru zarządzania w jednej jasnej, zwięzłej, spójnej i porównywalnej formie. W pracach Komitetu uczestniczy również GRI.
Odpowiedzialne inwestowanie (SRI)
Definicja oraz formy odpowiedzialnego inwestowania.
Odpowiedzialne inwestowanie jest pojęciem, które cały czas ewoluuje, w miarę tego jak zarówno tradycyjni, jak i nowi dostawcy usług finansowych, rozwijają nowe metody i podejścia do uwzględniania kwestii ochrony środowiska, odpowiedzialności społecznej i ładu korporacyjnego (Environmental, Social and Governance - ESG) w zarządzaniu funduszami.
Termin ‘odpowiedzialne inwestowanie’ jest często używany zamiennie z terminami ‘etyczne inwestowanie’, ‘zrównoważone inwestowanie’, ‘zielone inwestowanie’ lub ‘inwestowanie społecznie odpowiedzialne’. Definicji, które podejmują próbę uchwycenia tematu jest bardzo wiele, co już w pewnym sensie oddaje charakter SRI (Socially Responsible Investment, inwestowanie społecznie odpowiedzialne) – nie jest on łatwo definiowalny i nie da się go zaszufladkować w tradycyjnych pojęciach. Ale nawet jeśli używa się różnych terminów i definicji, dwa elementy pozostają stałe: długoterminowe budowanie wartości oraz oparcie na zasadach ESG.
Europejskie Forum ds. Zrównoważonego Inwestowania (EUROSIF) odpowiedzialne inwestowanie definiuje następująco: „Zrównoważone i odpowiedzialne inwestowanie jest ogólnym terminem obejmującym każdy typ procesu inwestycyjnego, który umożliwia połączenie finansowych celów inwestorów z ich troską o kwestie ochrony środowiska, społeczne i ładu korporacyjnego.”1
W związku z tym, że zasady CSR są różnorodne, złożone i raczej trudne do jednoznacznego zdefiniowania, także decyzje inwestycyjne oparte na SRI mogą przyjmować różne formy i koncentrować się na różnych sprawach. Decyzje te zwykle klasyfikowane są w trzech głównych strategiach2 , omawianych poniżej.
Inwestycje w odpowiedzialne spółki (Social Screening, Social Research). Screening oznacza selekcję akcji spółek, w celu wykluczenia tych, które nie spełniają określonych kryteriów inwestycyjnych, co czyni prostszym znalezienie tych, które mogą stanowić preferowaną inwestycję. W SRI, inwestorzy tworzą takie kryteria, które bazują na wartościach etycznych i społecznych. W momencie kiedy powstaje lista firm, które spełniają te standardy, inwestorzy mogą zwrócić się do tradycyjnych wskaźników, takich jak przychody i zyski, aktywa i pasywa, aby podjąć ostateczną decyzję. W ramach selekcji społecznej (social screening) wyróżniamy 2 typy selekcji: pozytywną i negatywną:3
- Selekcja pozytywna (positive screens) wyróżnia firmę na bazie jej praktyk, które w jakiś sposób są korzystne dla społeczeństwa, np. poprzez wrażliwość na ochronę środowiska lub wzorowe relacje z pracownikami, co szerzej zostanie opisane w podrozdziale 1.3.
- Selekcja negatywna (negative screens) eliminuje firmy, które nie spełniają kryteriów ESG, czyli np. zanieczyszczają środowisko czy też nie szanują pracowników, albo profil ich działalności jest uznawany jako społecznie szkodliwy. Najczęściej wyklucza się na tej podstawie firmy z branży tytoniowej, alkoholowej, zbrojeniowej, hazardowej i pornograficznej.4
Zaangażowanie akcjonariuszy (Shareholder Engagement, Shareholder Activism, Shareholder Advocacy).
Społecznie odpowiedzialni inwestorzy często nie ograniczają się do pasywnego podążania za działaniami firm, w które inwestują, ale również starają się zaangażować zarząd w kwestie, które uważają za istotne. Dlatego też ta strategia nie wyklucza inwestowania w spółki o niskich standardach ESG. Inwestorzy mogą kupić akcje problematycznych acz dobrze rokujących firm, aby jako współwłaściciele, często współpracujący z mediami, organizacjami pozarządowymi czy grupami ekologicznymi, mieć możliwość wpłynięcia na zachowanie korporacji i tworzenie długoterminowej wartości dla akcjonariuszy.
Pierwszym krokiem z reguły jest bezpośredni dialog z zarządem, którego celem jest zwrócenie uwagi na poprawienie standardów związanych z kwestiami ESG. Rozmowy często są poufne. Jeżeli jednak firma odmawia udziału w dyskusji lub rozmowy nie przynoszą żadnego efektu, inwestorzy SRI sięgają po inny środek – zgłoszenie uchwały pod głosowanie na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy (WZA; shareholder resolution). Towarzyszy temu akcja edukacyjna, w formie listów, ukazań prasowych, biuletynów, kierowana do akcjonariuszy, mająca ich skłonić do głosowania za uchwałą na WZA. Kiedy akcjonariat jest bardzo rozproszony, większość akcjonariuszy nie bierze udziału w WZA. Odpowiednio poinformowani, mogą jednak skorzystać z mechanizmu pełnomocnictw podczas głosowania (proxy voting), polegającemu na przekazaniu prawa do wykonania głosu z akcji, np. funduszowi wysuwającemu uchwałę zobowiązującą zarząd do ujawnienia wpływu, jaki firma ma na środowisko. Jeżeli akcja jest dodatkowo nagłośniona medialnie i wspierania przez organizacje pozarządowe, stanowi bardzo skuteczny środek nacisku na zarząd i często odnosi skutek jeszcze przed WZA.5
Inwestycje w społeczeństwo (Community Investing).
W tej strategii inwestycyjnej, fundusze są kierowane do firm lub instytucji przeprowadzających projekty nastawione na wprowadzanie pozytywnych zmian społecznych lub środowiskowych. Może się to odbywać na kilka różnych sposobów:6
- Inwestowanie w bankach rozwoju społecznego (Community Development Banks) lub spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Credit Unions), umożliwiających dostęp do tańszych pożyczek i kredytów osobom, które ze względu na niezbyt wysokie dochody nie mogą takowych uzyskać w bankach oraz dużą część zysku przeznaczających na wspieranie lokalnych społeczności. Certyfikaty depozytowe, rachunki bieżące i oszczędnościowe w tych instytucjach są prawdopodobnie najprostszym sposobem dla indywidualnych inwestorów na zaangażowanie w SRI.
- Mikrofinanse (Microfinance) polegają na zaopatrywaniu w usługi finansowe, takie jak niewielkie kredyty, nisko zarabiających ludzi z ubogich społeczeństw w celu przełamania bariery ubóstwa poprzez umożliwienie im otworzenia małej, własnej działalności gospodarczej. Zapoczątkowane w latach 70tych przez dr Mohammada Yunusa w Bangladeszu, szybko okazało się skutecznym narzędziem do walki z ubóstwem na całym świecie.
- Społeczny Venture Capital (Social Venture Capital, SVC) dotyczy zapewniania kapitału (kredytu lub kapitału własnego) przedsiębiorstwom we wczesnej fazie rozwoju, których modele biznesowe są kombinacją wypracowywania zysków finansowych i pozytywnego wpływu na społeczeństwo.
Historia odpowiedzialnego inwestowania.
Pomysł i praktyka odpowiedzialnego inwestowania ewoluowały przez lata w sposób, który może być zaklasyfikowany w pięć zasadniczych okresów. Każda faza tej ewolucji charakteryzuje się własnymi praktykami i sprawami. Każda nowa faza SRI stara się wcielić formy inwestowania obecne w poprzednich, konfrontując je równocześnie z nowymi strategiami.
Faza 1: Korzenie.
Najwcześniejsza faza odpowiedzialnego inwestowania, jeszcze przed tym, kiedy było ono znane jako odpowiedzialne inwestowanie, datuje się na wiek XVIII.1 W tym czasie instytucje religijne, takie jak Religijne Towarzystwo Przyjaciół (kwakrzy) czy Metodyści, były prekursorami dzisiejszej formy odpowiedzialnego inwestowania, w taki sposób, że wierzyli, że inwestowanie nie jest działaniem neutralnym, ale niesie za sobą wartości. Unikali oni ‘grzesznych’ firm, których produkty stały w sprzeczności z ich moralnymi przekonaniami. Tak zwane grzeszne akcje w głównej mierze były emitowane przez firmy z branż alkoholowej, tytoniowej, hazardowej i, w pewnych przypadkach, zbrojeniowej. Jednym z pierwszych funduszy powierniczych inwestujących odpowiedzialnie był Pioneer Fund, założony w USA w roku 1928.
Faza 2: Rozwój.
Drugą fazę datuje się od początku lat 70tych do późnych lat 80tych. Stanowi ona początek SRI we współczesnym rozumieniu tego pojęcia i jest uosabiana przez założony w USA w 1971 roku fundusz Pax World Fund.2
W Stanach Zjednoczonych wcielenie idei SRI wywodzi się częściowo z ruchów kontestacyjnych tych czasów. Wojna w Wietnamie i apartheid w RPA były dwoma kwestiami, które szczególnie napędzały rozwój SRI. Inne ruchy obywatelskie, związane z prawami obywatelskimi, wyzwoleniem kobiet i ochroną środowiska, zajęły się sprawami kluczowej wagi dla odpowiedzialnego inwestowania i stały się podstawą lobbowania w korporacjach na rzecz porzucenia praktyk postrzeganych jako nieetyczne.3 W tym czasie, Ralph Nader i Saul Alinsky, dwaj amerykańscy aktywiści, zaczęli używać prawa akcjonariuszy do pojawiania się na WZA i składania pod głosowanie uchwał, bezpośrednio zwracając uwagę zarządów spółek na kwestie społeczne i ochrony środowiska. Ta taktyka została wkrótce adoptowana przez ruch SRI i stała się kolejnym narzędziem odpowiedzialnego inwestora.
W latach 80tych SRI pojawiło się także w Europie. Powstały w 1984 roku fundusz powierniczy Friends Provident Stewardship Unit Trust był jednym z pierwszych etycznych funduszy w Wielkiej Brytanii i stał się prekursorem wielu podobnych funduszy. W tym czasie zostało też założone szereg eko-banków, takich jak Triodos Bank w Holandii.
Równocześnie powstawały też organizacje wspierające SRI, takie jak Międzywyznaniowe Centrum Odpowiedzialności Korporacyjnej (ICCR, 1971), pierwsze dwa Fora Społecznego Inwestowania (w USA w 1980 i w Wielkiej Brytanii w 1983), ale także pierwsze profesjonalne agencje ratingowe oceniające spółki pod względem SRI, takie jak KLD Research & Analytics (USA, 1988) czy EIRIS (Wielka Brytania, 1983).
Faza 3: Okres przejściowy.
We wczesnych latach 90tych, SRI zaczęło stopniowo przechodzić w mniej konfrontacyjną postać, z silnym wzrostem zainteresowania kwestią ochrony środowiska. W 1987 roku został opublikowany Raport Brundtland, który zdefiniował i podkreślił wagę koncepcji zrównoważonego rozwoju. Protokół o zmianach klimatycznych z Kioto ratyfikowano w 1997. Dla SRI oznaczało to narodziny tak zwanych ‘zielonych’ funduszy, szczególnie w Europie, mniej skoncentrowanych na negatywnej selekcji, a przykładających większą wagę do zidentyfikowania pozytywnych sektorów lub praktyk powiązanych z ochroną środowiska, takich jak odnawialna energia i czyste technologie. W tym okresie znacznie wzrosła liczba społecznych agencji ratingowych, został utworzony pierwszy indeks odpowiedzialnych spółek (Domini 400 Social Index, 1990), a firmy konsultingowe doradzające w zakresie CSR, takie jak SustainAbility, zaczęły dobrze prosperować.
Faza 4: Ekspansja.
Początek dwudziestego pierwszego wieku zwiastował punkt zwrotny dla SRI, zarówno w podejściu do niego, jak i jego wzroście. Czwarty okres charakteryzował się profesjonalizacją tego obszaru i rosnącym światowym zainteresowaniem tą praktyką. Odpowiedzialne inwestowanie zaczynało znajdować uznanie społeczności inwestorów głównego nurtu, zostawiając w tyle wizerunek aktywisty i stając się bardziej realną komercyjnie opcją.4 Ta ewolucja była ściśle powiązana z rosnącym znaczeniem społecznej odpowiedzialności biznesu i rosnącą dostępnością raportów społecznych, wypuszczanych przez firmy. Global Reporting Intiative, założona w 2000 roku, odegrała kluczową rolę w rosnącej akceptacji raportowania CSR przez firmy i rosnącej dokładności i wyrafinowania tych raportów. Od roku 2000, inwestorzy instytucjonalni zaczęli szerzej angażować się w SRI. Wzrost zainteresowania z ich strony częściowo był stymulowany przez rządy europejskie, zarówno na kontynentalnym, jak i narodowym poziomie. W szeregu europejskich państw ustawodawstwo i regulacje nałożyły na fundusze emerytalne obowiązek upubliczniania w jakim stopniu (jeśli w ogóle) biorą one pod uwagą kwestie społeczne, ochrony środowiska i ładu korporacyjnego w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Dodatkowo, w 2001 roku Norway Petroleum Fund przyjął szereg zasad SRI, zapoczątkowując ruch wśród głównych europejskich funduszy emerytalnych w stronę wcielania praktyk SRI.5 Zainteresowanie inwestorów instytucjonalnych tłumaczy pokaźny wzrost aktywów zarządzanych zgodnie z SRI w Europie w pierwszej dekadzie dwudziestego pierwszego wieku. Razem z rosnącym zainteresowaniem inwestorów instytucjonalnych rosła akceptacja dla pozytywnej selekcji spółek w oparciu o wyniki ESG.
Faza 5: Stawanie się praktyką inwestycyjną głównego nurtu.
Przed końcem pierwszej dekady dwudziestego pierwszego wieku SRI stanęło na rozdrożu. Jego rosnąca akceptacja wśród inwestorów instytucjonalnych zaznaczyła się poprzez takie wydarzenia jak wprowadzenie w 2006 roku przez ONZ Zasad Odpowiedzialnego Inwestowania (United Nations Principles for Responsible Investment, UN PRI). SRI wydawało się być przygotowanym na stanie się praktyką inwestycyjną głównego nurtu, mającą zastosowanie w różnych klasach aktywów.6
W tym samym czasie jednak, codzienne praktyki inwestycyjne głównego nurtu były wyraźnie coraz bardziej krótkoterminowe i ryzykowne, co unaoczniał dramatyczny wzrost funduszy hedgingowych i dużych firm private equity oraz rosnące zainteresowanie egzotycznymi instrumentami finansowymi, takimi jak kredytowe instrumenty pochodne czy CDSy (Credit Default Swap, instrument pochodny służący przenoszeniu ryzyka kredytowego), a co znalazło swój skutek w kryzysie finansowym.
Ostatni światowy kryzys finansowy miał znaczący wpływ na wszystkie sektory gospodarki. Jednakże, pomimo spowolnienia we wzroście gospodarczym podczas ostatnich dwóch lat, koncepcja SRI okazała się nadzwyczajnie odporna. W odpowiedzi na kryzys dokonano dużych strukturalnych przystosowań w sektorze finansowym, rewidując strategie i procesy, torując ścieżkę dla bardziej odpowiedzialnych form inwestowania. Ponadto sprawa wycieku ropy w Zatoce Meksykańskiej zwiększyła świadomość opinii publicznej, jak bardzo znaczące i długoterminowe konsekwencje ma lekceważenie ryzyka środowiskowego i społecznego. Faza, w której się znajdujemy ukazuje, że korzyści z odpowiedzialnego inwestowania stają się jaśniejsze właśnie w czasach kryzysu. W tym kontekście uzasadnione jest twierdzenie, że trend w stronę uznania SRI za strategię inwestowania głównego nurtu będzie kontynuowany.
Przypisy:
1 A.L. Domini; Socially responsible investing: Making a difference in making money; 2001.
2 J.R. Boatright; Finance Ethics. Critical Issues In Theory and Practice; 2010; s. 397.
3 C. Louch, S. Lydenberg; Socially responsible investment: Difference between Europe and United States; 2006; s.6.
4 F. Dejean, J.-P. Gond, B. Leca; Measuring the unmeasured: An institutional entrepreneur’s strategy in an emerging industry; Human Relations 57; 2004; s. 741–764.
5 J.R. Boatright; Finance Ethics. Critical Issues In Theory and Practice; 2010; s. 398.
6 Ibdem; s. 399.
Zasady ESG jako podstawa odpowiedzialnego inwestowania.
Pojęcie ESG rozwinęło się globalnie, aby opisać kwestie ochrony środowiska, społeczne oraz ładu korporacyjnego, które odpowiedzialni inwestorzy biorą pod uwagę przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych.
Konstruowanie narzędzi SRI wymaga tych samych standardów, jak przy tworzeniu tradycyjnego portfela inwestycyjnego, czyli stworzenia polityki inwestycyjnej, zdefiniowania krótko- i długo- terminowych celów, oceny tolerancji ryzyka i jasnego postawienia celów inwestycyjnych. Dla portfela SRI, po dokonaniu wstępnej analizy ekonomicznej, przy ustalaniu celów bierze się pod uwagę także kwestie ESG, które mają w długim okresie zminimalizować ryzyko i zapewnić budowanie wartości.
Na zasadach ESG opiera się pozytywna selekcja spółek. W odróżnieniu od selekcji negatywnej, wykluczającej z góry pewne branże, w selekcji pozytywnej żadna gałąź przemysłu nie jest całkowicie wyeliminowana. Wszystkie firmy są oceniane na bazie wskaźników zrównoważonego rozwoju i tylko najlepsze spółki z każdej gałęzi, pod kątem dobranych wskaźników, są uwzględniane przy tworzeniu portfela inwestycyjnego. Takie podejście promuje społeczne i finansowe wartości, a równocześnie skłania do rywalizacji wśród firm na bazie osiągania celów społecznych i związanych z ochroną środowiska oraz ładem korporacyjnym.
Każdy typ kategorii ESG charakteryzuje się unikalnym zestawem kryteriów, na których podstawie tworzy się portfel. Niektóre z tych kryteriów są publikowane i stosowane przez fundusze do decyzji we wszystkich portfelach, a w innych przypadkach, jak np. w inwestycjach private equity, kryteria mogą być ściśle związane z profilem i oczekiwaniami inwestora. Poniżej wyszczególnione zostały podstawowe kryteria z każdej dziedziny ESG.
Kryteria środowiskowe.
Kryteria środowiskowe mogą być sklasyfikowane w 3 grupach: eko-wydajność, wpływ na środowisko i zarządzanie środowiskowe.1
Eko-wydajność jest często opisywana przez liderów biznesu jako kreowanie większej wartości z mniejszym wpływem na środowisko albo robienie więcej przy mniejszym zużyciu zasobów. Eksperci akademiccy określają eko-wydajność jako syntezę wydajności ekonomicznej i ekologicznej, gdzie przedrostek eko oznacza równolegle ekonomię i ekologię.2
Kryteria wewnątrz tej kategorii mogą być skwantyfikowane i porównywane w czasie i wobec rynku poprzez odniesienie do czynników finansowych, takich jak sprzedaż czy produkcja. Do kryteriów tych zalicza się między innymi zużycie wody i energii, ilość śmieci wywożonych na wysypisko, zużycie materiałów z recyklingu czy też wykorzystanie energii alternatywnej i odnawialnej. Znaczenie ma także długość życia produktów i to czy mogą być one przetworzone po zużyciu. Bada się również długość szlaków transportowych podczas produkcji i dystrybucji i wiążącą się z tym emisję gazów cieplarnianych.
Kolejna kategoria bada wpływ firmy na ochronę środowiska naturalnego. Zawiera ona między innymi takie kryteria jak stopień zanieczyszczania wody, gleby, powietrza, a co za tym idzie wpływ na ubytek bioróżnorodności - zmniejszenie się populacji zwierząt i roślin. Bada się również czy działalność spółki nie niszczy naturalnych siedlisk i ważnych ekonomicznie zasobów naturalnych, takich jak lasy i łowiska.
Kryteria sklasyfikowane wokół zagadnienia zarządzania środowiskowego koncentrują się na zaangażowaniu firmy w kierowanie jej wpływem na środowisko i zobowiązaniami środowiskowymi. W skład tych kryteriów wchodzi między innymi wdrożenie silnych systemów zarządzania środowiskowego, które dokumentują procesy, zapisują wyniki i monitorują postępy. Systemy powinny być regularnie sprawdzane przez wewnętrznych oraz niezależnych audytorów środowiskowych. Nie bez znaczenia w ocenie spółki będą również oświadczenia menedżerów co do ich podejścia do spraw środowiskowych oraz przeprowadzanie szkoleń, rozwijających świadomość środowiskową wśród pracowników. Cenna w oczach odpowiedzialnych inwestorów jest także współpraca z organizacjami pozarządowymi, finansowanie skupionych na ochronie środowiska projektów i pochwały ze strony niezależnych instytucji, np. Corporate Knights i Innovest Strategic Value Advisors, które ogłaszają każdego roku na Światowym Forum Ekonomicznym w Davos listę 100 najbardziej zrównoważonych firm na świecie.3
Kryteria społeczne.
Kryteria społeczne także są zróżnicowane pod względem kwestii, na które inwestorzy zwracają uwagę. Mogą one być sklasyfikowane w dwóch głównych grupach: miejsce pracy i rozwój społeczny.
Kryteria związane z miejscem pracy zaczynają się od kwestii ogólnych, takich jak stosowanie się do międzynarodowych praw pracy (np. odnoszących się do pracy dzieci), sprawiedliwe traktowanie i brak dyskryminacji (co będzie się objawiać w awansowaniu kobiet na stanowiska wykonawcze czy też rozwijaniu różnorodności). Następnie uwzględniają też bardziej szczegółowe współczynniki wypadkowości przy pracy, zapewnienie godziwej płacy oraz poziom pozapłacowych świadczeń dla pracowników, takich jak elastyczny czas pracy albo promowanie zdrowego stylu życia poprzez fundowanie karnetów wstępu na siłownię.
Wiele portfeli SRI jest opartych na kryteriach związanych z rozwojem społecznym. Te kryteria bazują na koncepcji zrównoważonego rozwoju i przestrzegania praw człowieka. Zaliczmy do niech unikanie inwestowania w spółki działające w krajach z opresyjnymi reżimami, a wyszukiwanie takich, które prowadzą programy społeczne i inwestują na terenach rozwijających się, przyczyniając się do pomocy biednym społecznościom. Przykładowo będą to firmy farmaceutyczne, które wytwarzają przystępne cenowo leki i udostępniają je biednym ludziom w krajach, które cierpią z powodu chorób mało popularnych w krajach rozwiniętych.4
Kryteria ładu korporacyjnego.
Ład korporacyjny definiowany jest jako prawne, umowne i niekwestionowane ramy, które określają sprawowanie władzy w firmie, wpływają na podejmowanie decyzji i pozwalają akcjonariuszom wykonywać obowiązki, przy zapewnieniu, że wszystkie ich prawa i przywileje będą respektowane. Podobnie jak w przypadku kwestii środowiskowych i społecznych, ład korporacyjny jest ważny dla społecznie odpowiedzialnych inwestorów w ich analizach i wycenie spółek, w świetle ich osobistych perspektyw inwestycyjnych, celów i poziomów tolerancji ryzyka.
W związku z tym, podstawowym kryterium inwestowania według ładu korporacyjnego jest poziom praw akcjonariuszy i ich rzeczywiste zaangażowanie we wpływanie na decyzje zarządu związane ze zrównoważonym rozwojem. Odpowiedzialni inwestorzy biorą również pod uwagę samą strukturę zarządu, kwalifikacje jego członków oraz poziom ich wynagrodzeń i powiązania biznesowe z firmą. Bada się również obecność niezależnych komisji, zajmujących się raportowaniem finansowym i wynagrodzeniami zarządu, ale także komisji nadzorujących działania menedżerów w takich obszarach jak ład korporacyjny, fuzje i przejęcia, sprawy prawne i zarządzanie ryzykiem. Do kryteriów ładu korporacyjnego należy również przyjęcie kodeksu etycznego w spółce.5
Przypisy:
1 H.-G. Fung, S.A. Law, J. Yau; Socially Responsible Investment in a Global Environment; 2010; s. 31-35.
2 World Business Council for Sustainable Developement; Eco-efficiency. Creating more value with less impact; 2000; s. 11.
3 A. Bassenand, A.M. Kovács; Environmental, social, and corporate governance key performance indicators from a capital market perspective; Zeitschrift für Wirtschafts- und Unternehmensethik 9 (2); 2008; s. 182–192.
4 H.-G. Fung, S.A. Law, J. Yau; Socially Responsible Investment in a Global Environment; 2010; s. 34-35.
5 Ibdem; s. 16-17.
Powiązania między przestrzeganiem zasad ESG a wynikami finansowymi firmy.
Orędownicy SRI i zarządzający etycznymi funduszami opierają się na dwóch twierdzeniach: SRI może wpływać na zmianę polityki firm oraz stopy zwrotu z inwestycji w fundusze SRI nie różnią się od stóp zwrotu z inwestycji w tradycyjne fundusze w krótkim terminie, a w długim terminie stopy zwrotu z inwestycji SRI są wyższe. Wynika to z założenia, że będąc społecznie odpowiedzialną, firma uzyska wzrost wydajności produkcji, co będzie prowadziło do lepszych wyników finansowych, a co w końcu odbije się także na wyższych wskaźnikach ROA i ROE oraz wyższych cenach akcji. Z drugiej jednak strony, nowoczesna teoria portfelowa mówi, że portfele złożone z większej ilości spółek są bardziej zdywersyfikowane i obarczone mniejszym ryzykiem niż portfele z ograniczoną ilością spółek. Jako odpowiedź na tę teorię zwolennicy SRI twierdzą, że wykluczenie spółek nieodpowiedzialnych może zmniejszyć to ryzyko jeszcze bardziej. Na potwierdzenie tej teorii, Tabela 1. pokazuje, że usuniecie ze spektrum inwestycyjnego przez firmę ECPI, badającą rynek pod kątem ESG, pewnych firm, pozwoliło uchronić odpowiedzialnych inwestorów przed skutkami ich bankructwa w niedługim czasie po usunięciu.
Tabela 1. Przykłady wymiernych korzyści płynących ze stosowania SRI w procesach inwestycyjnych.
Źródło: TFI SKOK; prezentacja podczas Seminarium SRI; Uniwersytet Gdański 20.01.2011r.
Powiązania pomiędzy wynikami społecznymi (Corporate Social Performance, CSP), a wynikami finansowymi (Corporate Financial Performance, CFP) były przedmiotem dużej ilości badań już od lat 70tych. Jedną z ważniejszych prac była książka M.L. Pavy i J. Krausza (1995), w której analizują oni wyniki 21 badań z lat 1972-1992. 12 z nich wskazuje na lepsze wyniki inwestycji z kluczem społecznym, 8 mówi, że nie ma różnicy pomiędzy wynikami z portfela tradycyjnego i SRI, a tylko 1 sygnalizuje negatywny wpływ SRI.1
W innej, bardziej świeżej publikacji, UNEP wspólnie z Mercer (2007) zebrało wyniki 20 akademickich i brokerskich badań z początku XXI wieku, z których 10 pokazuje pozytywną relację między czynnikami ESG i wynikami finansowymi, 7 neutralną, a 3 negatywną.2
Jeszcze szersze spojrzenie zapewniło badanie 3 amerykańskich naukowców, którzy przeprowadzili meta-analizę 192 wyników w 167 badaniach, wykonywanych na przestrzeni 35 lat. Wg niej korelacja pomiędzy wskaźnikami społecznymi, a wskaźnikami finansowymi firmy istnieje, ale jest mała i wynosi średnio 13%.3
Najnowsza publikacja Thomson Reuters (2010) bada temat pod innym kątem i wskazuje na to, że liderzy ESG znacznie częściej publikują wyniki finansowe wyższe niż szacunki analityków, co pozwala sądzić, że czynniki ESG generują wartość dodaną, wymykającą się spod danych mierzonych tradycyjnymi sposobami, a co za tym idzie warto rozważać je także w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych.4
Z niedawnych publikacji na uwagę zasługuje także raport SAM (2010), współtwórcy amerykańskiego indeksu spółek odpowiedzialnych społecznie – Dow Jones Sustainability Index, z uwagi na szeroką bazę danych – 1200 przedsiębiorstw, badanych rokrocznie w latach 2001-2008 pod względem wyników społecznych i notowań giełdowych. Wyniki (patrz Wykres 1.) wskazują na wyraźną, wynoszącą średnio 1,5% rocznie, przewagę wyników portfela złożonego z liderów ESG nad wynikami portfela złożonego ze wszystkich przebadanych firm i na niemal analogiczne, 1,5% gorsze, wyniki portfela złożonego ze spółek niedomagających w kwestiach odpowiedzialnego biznesu.5
Wykres 1. Skumulowane wyniki portfeli w stosunku do benchmarku w %. Źródło: SAM; The Sustainability Yearbook 2010.
1 J. Krausz, M. L.Pava; Corporate Responsibility and Financial Performance: The Paradox of Social Cost; 1995.
2 The Asset Management Working Group of the United Nations Environment Programme Finance Initiative, Mercer; Demystifying Responsible Investment Performance. A review of key academic and broker research on ESG factors; 2007.
3 H.A. Elfenbein, J.D. Margolis, J.P. Walsh; Does it pay to be good? A meta-analysis and redirection of research on the relationship between corporate social and financial performance; 2007.
4 C. Greenwald; ESG and Earnings Performance; Thomson Reuters; 2010.
5 SAM, PricewaterhouseCoopers; The Sustainability Yearbook 2010; 2010.
Prognozy rozwoju oraz determinanty popytu na SRI.
W chwili obecnej SRI wchodzi w fazę dynamicznego rozwoju i już wkrótce ma szansę stać się strategią inwestowania głównego nurtu. Mówi o tym między innymi raport Robeco and Booz & Company, którego esencja przedstawiona jest na Wykresie 2. Jego autorzy prognozują, że wartość inwestycji społecznie odpowiedzialnych wzrośnie z 5 bln $ w 2007 roku do 26,5 bln $ w roku 2015 i będzie stanowić ponad 15% wszystkich zarządzanych na świecie aktywów finansowych. Największy udział w tym będą miały inwestycje w Europie, gdzie wg raportu wartość zarządzanych zgodnie ze standardami ESG aktywów wyniesie 14,2 bln $, a najszybciej wzrastały będą inwestycje SRI w Azji – w tempie ponad 150% rocznie.1
Wykres 2. Wzrost rynku odpowiedzialnych inwestycji (aktywa SRI jako procent wszystkich zarządzanych aktywów). Źródło: Robeco; Responsible Investing: A Paradigm Shift. From Niche to Mainstream.
Realność tej prognozy znajduje swoje potwierdzenie w kolejnych raportach, opublikowanych w 2010 roku przez Eurosif (Europejskie Forum ds. Zrównoważonego Inwestowania) oraz SIF (Forum Inwestycji Społecznych). Wg Eurosifu wartość inwestycji w oparciu o ESG wzrosła w Europie z 2,7 bln € w 2007 do 5 bln € w 2009, co oznacza wzrost o ok. 87%.2 W USA natomiast, wg SIF-u wzrost nie był tak pokaźny – w analogicznym okresie wyniósł ok. 13% (zmiana z 2,7 bln $ w 2007 do 3,1 bln $ w 2009).3 Gdy połączy się to z tempem wzrostu wszystkich zarządzanych aktywów, które z powodu kryzysu nie przekroczyło 1%, można zaobserwować także dynamiczny wzrost udziału aktywów SRI w aktywach ogółem (10% udziału w Europie i 12,2% w USA). Z innych regionów, w których zaznacza się aktywność odpowiedzialnych inwestorów można wymienić Kanadę, Australię i Japonię. Światowy rynek inwestycji SRI jest szacowany na prawie 7,6 bln € (Tabela 2.).